Eski Antlaşma’da hangi kitaplar var? Nasıl gruplandırılmışlar ve neden bu şekilde sıralanmışlardır?

Eski Antlaşma veya Eski Ahit denen ve Yahudiler tarafından Tanah olarak adlandırılan Kutsal Kitab’ın birinci parçası toplam 39 kitapçıktan oluşur.

Yaklaşık MÖ 1400’de yazılarak Eski Antlaşman’nın en erken yazısı olan Tevrat’tan, tahminen MÖ 400’de yazılmış en sonu olan Malaki’ye kadar, bu 39 kitap 1000 yıllık sürede oluşturuldu. Aynı zamanda içerikleri binlerce yıl daha uzun bir tarih kapsıyor. Yine de, Eski Antlaşma antik çağlardan günümüze ulaşan en korunmuş ve en çok çoğaltılmış eserdir.

Bu makalede Eski Antlaşma kitaplarının sırasına ve sıranın sebebine bir bakacağız.

3 Kategori

En genel olarak 39 kitapçık 3 farklı kategoride gruplandırılabilir ve aynı şekilde sıralanmışlar:

1. Tarih kitapları (17 kitap)
2. Öretiş kitapları (bilgelik, şiir) (5 kitap)
3. Peygamberlik kitapları (17 kitap)

Bu üç bölümlü yapı Yahudilerin Tanah teriminde de yansıtılır. TaNaCh (תנך) kelimesi, 3 kısımın ilk İbranice harfinden oluşan bir akronimdir: Tora (Yasa), Nevi’im (Peygamberler) ve Chetuvim (Yazılar) - Yahudi kanonunda gruplama ve sıralama farklı olsa da.

Bu üç bölümlü yapı Yeni Antlaşma tarafından da takip edilir.

Şimdi bu 3 kategoriye teker teker ayrıntılı olarak bakalım.

Tarih Kitapları

Eski Antlaşman’nın ağırlıklı olarak anlatılar içeren ilk kısmı toplam 17 tarihsel kitaptan oluşur. Bu kısım evrenin yaratılışından ta ki Yahudilerin Babil’de sürgünden dönüşüne kadar hem dünyanın tarihini hem de İsrail’in tarihçesini kapsıyor.

Bu 17 kitap genelde 2 iki kategoriye bölünür:

• Yasa veya Tevrat (5 kitap)
• Yaratılış
• Mısır’dan Çıkış
• Levililer
• Çölde Sayım
• Yasa’nın Tekrarı
• Tarihsel Kitaplar (12 kitap)
• Yeşu
• Hakimler
• Rut
• 1. ve 2. Samuel
• 1. ve 2. Krallar
• 1. ve 2. Tarihler
• Ezra
• Nehemya
• Ester

Kutsal Kitabın ilk 5 kitabı Yasa veya Tevrat ve Yahudilik’te Tora olarak bilinir. Bilginler onlara sıklıkla Pentatük (Grekçe “5 kitap”) adlandırır. Bu 5 Musa’nın Kitabı sadece Eski Antlaşma için değil, bütün Kutsal Kitap için temel atar. Dünya’nın başlangıcını, Tanrı’nın Ataları ve İsrail’i kendi halkı olarak seçmesini, Mısır’dan çıkışını, Sina Dağı’nda antlaşmayı ve İsrail’in çölde dolaşımını anlatır.

Diğer Tarihsel Kitaplardan Yeşu, Hakimler ve Rut Kenan bölgesinin fethi dönemine ait. Samuel, Krallar ve Tarihler kitapları İsrail’in Krallık dönemini sürgünlere kadar açıklar. Son olarak, Ezra, Nehemya ve Ester kitapları sürgünden dönüş dönemini anlatır.

Öğretiş Kitapları

Eski Antlaşma’nın 5 öğretiş kitapları çoğunlukla şiirsel tarzda yazıldığı için bazen şiir kitapları olarak, ve yaşam için pek çok öğüt içerdiği için ise bazen de bilgelik kitapları olarak bilinir.

Bu 5 kitap şöyle bir şekilde gruplandırılabilir:

• Tarihsel Bilgelik
• Eyüp
• İlahiler
• Mezmurlar veya Zebur
• Süleyman’ın Kitapları (3 kitap)
• Süleyman’ın Özdeyişleri
• Vaiz
• Ezgiler Ezgisi

Bu 5 kitabın 4’ü İsrail’in Krallık zamanına ait. Üçü (Süleyman’ın Özdeyişleri, Vaiz ve Ezgiler Ezgisi) Davut’un oğlu Kral Süleyman yazmıştır.

150 ilahi ve şiirden oluşan Mezmurlar (yada Zebur) İsrail’in ilahi kitabı olarak sayılabilir. Mezmurlar sadece Kral Davut’un kaleminden gelmiyor, bazıları farklı Levililer ve Musa tarafindan bile (Mezmur 90) yazılmıştır.

Eyüp kitabı, olayları herhalde Ataların (İbrahim, İshak, Yakup) zamanında meydana geldiği için, aslında tarihsel kitaplara eklenebilirdi. Ama çoğunlukla bilgelik ve öğretişle dolu diyalogdan oluştuğu ve çok fazla tarihi bilgi içermediği için bilgelik kitapları arasında sayılmıştır.

Peygamberlik Kitapları

Kalan 17 peygamberlik kitapları iki gruba ayrılabilir: Büyük Peygamberler ve Küçük Peygamberler. Bu tanımlamalar peygamberlerin boyuna bir referans değildir. Daha ziyade, ilk olarak kitapların uzunluğuna ve ikinci olarak da teolojideki önemine göre belirlenir.

• Büyük Peygamberler (5 kitap)
• Yeşaya
• Yeremya
• Ağıtlar
• Hezekiel
• Daniel
• Küçük Peygamberler (12 kitap)
• Hoşea
• Yoel
• Amos
• Ovadya
• Yunus
• Mika
• Nahum
• Habakkuk
• Sefanya
• Hagay
• Zekeriya
• Malaki

Büyük Peygamberler 5 kitap ama sadece 4 peygamber kapsıyor: Yeşaya, Yeremya, Hezekiel, Daniel. Nispeten kısa olan Ağıtlar kitabında Yeremya Yeruşalim’in yıkımından sonra kutsal şehrin harabeleri arasında dolaşırken içini dökür. Büyük Peygamber kitapları aslında kendi aralarında kronolojik olarak sıralanmıştır, bazı küçük peygamberler daha önce hizmet etse de.

Küçük Peygamberler 12 kitap ve 12 peygamberden oluştuğu için bazen “Onikiler” denir. Kitapları Büyük Peygamberlere kıyasla daha kısa ve genelde İsrail’in spesifik bir durumuna değiniyorlar. Onlar da kronolojik olarak değil az çok kitapların uzunluğuna göre sıralanmıştır.

Bu peygamberlik kitaplarının hepsi İsrail’in Krallık, Sürgün ve Dönüş dönemlerinde yazılmıştır çünkü o zamanlarda peygamber hizmeti kralların ve halkın öğütçü ve teşvikçileri olarak çok daha yaygınlaştı.

Bütün peygamberler İsrail’in tarihiyle bağlantılı olarak hizmet zamanları açısından da şöyle gruplandırılabilir:

• Sürgünden Önce (Krallık Dönemi): Yeşaya, Yeremya (sürgünden bırkaç yıl öncesinden beri), Hoşea, Yoel, Amos, Ovadya, Yunus, Mika, Nahum, Sefanya
  
  
• Sürgün Sırasında (Sürgün Dönemi): Yeremya ve Ağıt, Habakkuk, Hezekiel, Daniel
  
  
• Sürgünden Sonra (Dönüş Dönemi): Hagay, Zekeriya, Malaki